Dzięcioły stanowią wyjątkową rodzinę ptaków. Niezwykłe przystosowania, zachowanie i wygląd odróżniają je zdecydowanie od innych grup ptaków. Wyspecjalizowane zdolności, umożliwiające zdobywanie pożywienia spod kory czy wykuwanie dziupli dają im przewagę w leśnym środowisku wśród dziuplaków i decydują o ich roli w lesie.

Skrzydlaci inżynierowie

Dzięcioły to swoiści deweloperzy na rynku obrotu leśnymi nieruchomościami. Zaliczamy je do dziuplaków pierwotnych, a więc takich gatunków, które same wykuwają dziuple i są w nich pierwszymi gospodarzami. Dzięcioły są pod tym względem jednak wyjątkowo rozrzutne, gdyż co roku planują wyprowadzkę, kując sobie nowe dziuple. Tym samym stare, opuszczone mieszkania trafiają na rynek wtórny, na którym zainteresowanie jest ogromne. Dziuple pozostawione przez dzięcioły są miejscem gniazdowania dla kilkudziesięciu gatunków ptaków leśnych oraz wielu gatunków ssaków. Stanowią również doskonałe schronienie dla wielu z nich. Niektóre gatunki prócz dziupli lęgowych wykuwają również dziuple noclegowe a także dziuple kryjówkowe, wzbogacając rynek ptasich nieruchomości.

Niektóre gatunki ptaków są ściśle uzależnione od obecności dziupli wykutych przez konkretne gatunki dzięciołów. Doskonałym przykładem są sowy. Włochatka czy sóweczka gniazdują wyłącznie w dziuplach wykutych przez dzięcioła czarnego (włochatka) i dużego (sóweczka). Związane jest to oczywiście ze średnicą otworu wlotowego. Im większy dzięcioł tym większa dziupla i średnica otworu jego dziupli. Występowanie dzięciołów w środowisku leśnym jest w tym wypadku warunkiem występowania innych gatunków ptaków. Nie tylko sowy korzystają z takiego dzięciołowego M1. Gołębie siniaki, gągoły czy kraski to jedni z największych przedstawicieli ptasich lokatorów, poszukujących dziupli po największym dzięciole. Dziuple dzięcioła czarnego stanowią również letnie schronienia dla nietoperzy czy miejsca gniazdowania popielic i wiewiórek. Próchniejące, stare dziuple są również siedliskiem życia rzadkich gatunków owadów np. pachnicy dębowej.

W lasach RDLP w Poznaniu możemy spotkać aż siedmiu przedstawicieli rodziny dzięciołowatych: dzięcioła czarnego, dużego, średniego, zielonego, zielonosiwego, dzięciołka i krętogłowa.

Stwarzanie możliwości gniazdowania dla innych dziuplaków, szczególnie tych owadożernych jest podstawą zaliczenia dzięciołów do gatunków kluczowych, czyli takich, które silnie oddziałują na ekosystem. By wspomóc dziuplaki wtórne leśnicy wieszają budki lęgowe np. dla muchołówek, sikor czy szpaków. Jest to ważna inicjatywa, zwłaszcza w miejscach, w których populacja dzięciołów jest mniej liczna.

Gatunki wskaźnikowe

Rola gatunków kluczowych, zwłaszcza w odniesieniu do dzięcioła średniego, trójpalczastego czy białogrzbietego jest dodatkowo związana z obecnością martwego drewna w lesie. Są to gatunki związane ze starymi, zamierającymi drzewami, które pozostawianie są w lesie jako tzw. drzewa biocenotyczne, do ich biologicznej śmierci i naturalnego rozkładu. Dzięcioły te preferują rozległe wiekowe lasy liściaste. Pełnią one funkcję wskaźnikową, wskazującą na właściwy stan siedlisk leśnych. Ich obecność świadczy o występowaniu starych drzew, odpowiedniej ilości martwego drewna i wielu rzadkich organizmów, które je zasiedlają. Martwe drewno to ogromny potencjał różnorodności biologicznej. Im drzewo starsze tym więcej organizmów może je zasiedlić. Oceniono, że takie drzewa są ostoją dla ponad 100 gatunków kręgowców, 1300 gatunków owadów i około 1500 gatunków grzybów. Rola dzięciołów jako gatunków wskaźnikowych różnorodności biologicznej jest w tym wypadku również nieoceniona.

Chirurdzy drzew

Potocznie dzięcioły nazywa się również lekarzami drzew. Skojarzenie to związane jest z kolejną funkcją, którą pełnią w lesie - funkcją sanitarną. O tym, że drzewo choruje świadczy obecność dzięcioła, który szuka pożywienia pod korą. To dobry sygnał również dla działkowców. Gdy spostrzeżemy żerującego dzięcioła, warto bliżej przyjrzeć się naszym drzewom, czy oby na pewno nic im nie dolega. Ten wyspecjalizowany lekarz naprawdę rzadko się myli. Przysmakiem dzięciołów są m.in. larwy korników czy chrząszczy z rodziny kózkowatych. Nasi skrzydlaci chirurdzy po nakłuciu drzewa, długim i lepkim językiem wybierają te owady. Prócz korników zwinne dzięcioły potrafią szukać w koronach drzew gąsienic i poczwarek motyli oraz mszyc. Tym samym dzięcioły ograniczają populacje szkodników drzew a leśnicy zyskują naturalnych sprzymierzeńców lasu.

Zapraszamy do wspólnego odkrywania tajemnic zwierząt wielkopolskich lasów w cyklu "Wierzę w leśne zwierzę".