Co ma wspólnego sowi wzrok z kinem 3D? Dlaczego płomykówka widzi 35 razy lepiej od człowieka? Co to są fałszywe uszy i do czego służą? Oraz co ma wspólnego puszczyk z demoniczną strzygą. Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedź w zimowym cyklu o sowach w "Wierzę w leśne zwierzę". Przypominamy, iż Noc Sów już 24-25 marca 2018 r.

Dla ptaków osiadłych, które na zimę nie odfrunęły do ciepłych krajów, przełom stycznia i lutego to bardzo intensywny czas łączenia się w pary i przystąpienia do lęgów. Mimo, iż takie zachowanie kojarzy nam się wyłącznie z przedwiośniem to w przypadku dużych drapieżników, przywiązanych do swoich rewirów, jak bieliki czy puchacze, łagodna zima nie jest żadną przeszkodą do rozpoczęcia sezonu.

Puchacz (Bubo bubo) jest prawdziwym sowim rarytasem. W skali kraju jego liczebność ocenia się zaledwie na 250 par. Występowanie w wielkopolskich lasach ogranicza się praktycznie wyłącznie do Puszczy Noteckiej. Wśród 10 gatunków lęgowych sów stwierdzonych w Polsce puchacz zdecydowanie wiedzie prym, nie tylko pod względem wielkości, ale i terminu lęgowego. Nierzadko zdarzały się bowiem sytuacje, że jaja były składane na śniegu, jeszcze w lutym. I pod tym względem puchacz jest również wyjątkowy. Nie gniazduje w dziuplach jak większość sów tylko w otwartych dużych gniazdach zbudowanych przez ptaki szponiaste i bociany czarne. Z drugiej strony trudno sobie wyobrazić jakich rozmiarów musiałby być dzięcioł, by wykuć dziuple dla tak dużej sowy…

A puchacz jest ogromny, to największa z europejskich sów. Większa samica może ważyć nawet do 4 kg, osiągając przy tym 180-centymetrową rozpiętość skrzydeł. A to więcej niż u naszych „małych” orłów – orlików. Dla porównania najmniejsza sowa, sóweczka, mieści się w naszej dłoni, ważąc 75 gramów przy rozpiętości skrzydeł zaledwie 35 cm.

Puchacz jest również jedyną leśną sową, która może gniazdować także na ziemi, rozgarniając nieckę w niedostępnym i zacisznym miejscu pod wykrotem lub pniem. Niestety takie naziemne gniazda są zdecydowanie bardziej podatne na atak drapieżnych ssaków. W sierakowskich lasach Puszczy Noteckiej, by czynnie chronić ten gatunek leśnicy włączyli się w akcję sowiego projektu „Bubobory”, budując sztuczne puchaczowe gniazda. Dzięki temu zwiększa się prawdopodobieństwo bezpiecznego odchowania lęgu przez te ptaki w gniazdach nadrzewnych. Są one pod ścisłym nadzorem kadry leśnej i ornitologów a ich stanowiska lęgowe objęto specjalną formą ochrony przyrody – ochroną strefową. W ten sposób wyłącza się obszar wokół gniazda z prowadzenia gospodarki leśnej i ruchu turystycznego.

Puchacz jest polifagiem, co oznacza, iż w kręgu jego kulinarnych zainteresowań znajduje się praktycznie wszystko co lata i biega w okolicy. Zwykle żywi się zwierzętami średniej wielkości, np. karczownikami, wiewiórkami, drozdami czy grzywaczami. Potrafi jednak upolować również większe, takie jak: kaczki, zające a nawet myszołowa czy inną sowę. Znany jest również ze zręcznego skalpowania i oprawiania jeży. O diecie danego osobnika można przekonać się przeglądając wypluwki i resztki pokarmu pod gniazdem. Znajdziemy tam liczne ślady po ofiarach, w tym charakterystyczne pióra ptaków szponiastych i sów, kolce jeży a nierzadko pióra ptaków krukowatych i kaczek. Bywa, że w pobliżu gniazda składowane są także ofiary pozbawione głów, przeznaczone do późniejszej konsumpcji. W tym wypadku nazwanie puchacza „łowcą głów” wydaje się być uzasadnione. Fakt jest jednak taki, że to bardzo duży i silny drapieżnik, który nieco antropomorfizując, wzbudza strach u większości mieszkańców lasu. Nawet pisklęta wyglądają groźnie, przyjmując pozycję obronną, sycząc i kłapiąc dziobem.

Dodajmy, iż puchacz jest agresywny również w stosunku do swojego gatunki. To bardzo terytorialna sowa, która w okresie lęgowym broni obszaru o powierzchni 1-1,5 km², a przez pozostałą część roku nawet kilka razy większego, do 20 km². Nie są znane jednak przypadki atakowania pod gniazdem człowieka, jak to czyni puszczyk uralski. Na nasz widok puchacz ucieka, co może się wiązać nawet z opuszczeniem gniazda i stratą lęgów.

Puchacz lubi różnorodność, im bardziej zróżnicowany stary las, poprzeplatany jeziorami, polami i łąkami, tym łatwiej o zasobny pokarm. Drzewostan musi być w miarę prześwietlony, by przy dużej rozpiętości skrzydeł ptak mógł łatwo manewrować między drzewami. Daleko mu jednak do zwinności jastrzębia czy krogulca, przeciskających się wręcz w akrobatycznych lotach na pełnej prędkości między pniami i koronami drzew w gęstym lesie.

Z puchaczem, jako największym przedstawicielem rzędu sów, jest związanych także mnóstwo legend i zabobonów. Od jego łacińskiej nazwy „Bubo" pochodziła nazwa popularnego demona z wierzeń słowiańskich „bobo". W Wielkopolsce bobo nazywany był bobokiem a na Górnym Śląsku bebokiem. Bobo był małą, brzydką i złośliwą istotą, którą straszono dzieci w celu ich zdyscyplinowania. Krył się w ciemności i wyrządzał w domu różne szkody. Wykorzystywali to chętnie rodzicie - w Wielkopolsce i Małopolsce straszono dzieci powiedzeniem: "cicho bądź, bo cię bobok weźmie", albo "jak nie bedzies jot, to ciebie bobo zjy". O powiązaniu beboka z puchaczem możemy wyczytać w XIX wiecznym traktacie „Studia o gusłach, czarach, zabobonach i przesądach ludowych” autorstwa Ryszarda Berwińskiego. Z kolei w Średniowieczu w puchaczu widziano symbol błędnej nauki i znak piekielny. Wierzono również, iż puchacz powstał z człowieka, który w postny dzień jadł mięso.