Mówi się, że sednem pracy leśników jest wyważenie potrzeb ochrony zasobów przyrody i produkcji drewna oraz kształtowanie takiego lasu, który przetrwa pokolenia w stale zmieniającym się świecie. I choć wiele osób doszuka się sprzeczności w prowadzeniu gospodarki leśnej na zasadach ekologicznych to w przypadku nowoczesnego modelu leśnictwa, opartego na interdyscyplinarności wiedzy, nowoczesnych metodach badawczych i doświadczeniu, schemat ten sprawdza się w praktyce.

Od dziesiątek lat Lasy Państwowe utrzymują pozycję krajowego lidera branży gospodarczej, rozwijając się zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju, co ma potwierdzenie w wydawanych certyfikatach, a co najważniejsze, zaspokajając liczne potrzeby społeczne. To jedyna taka instytucja na rynku, która łączy elementy gospodarki, ochrony przyrody, edukacji leśnej i aktywnego udostępniania lasu dla społeczeństwa. Można zatem powiedzieć, że leśnicy dbają o ochronę zasobów przyrody racjonalnie potrafiąc pozyskiwać odnawialny surowiec, jakim jest drewno.

Do tej pory obowiązującymi przepisami, na podstawie których Lasy Państwowe wykonywały zadania związane z ochroną przyrody była ustawa o ochronie przyrody wraz z bardzo ważnymi rozporządzeniami regulującymi ochronę gatunkową i ochronę siedlisk. Na tej podstawie wytyczane są m.in. strefy chronne wokół gniazd ptaków, wyłączając z użytkowania na terenie poznańskiej dyrekcji ponad 2000 ha lasów. Równie ważnymi dokumentami są unijne regulacje związane z dyrektywą ptasią i siedliskową, wyznaczające obszary ważne dla Wspólnoty Europejskiej – Natura 2000.

Na terenie poznańskiej dyrekcji wyznaczono aż 69 rezerwatów przyrody i 50 obszarów Natura 2000: 13 obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz 37 obszarów na podstawie dyrektywy siedliskowej

Regulacje dotyczące zadań ochronnych wykonywanych na tych obszarach określone są w Planach Zadań Ochronnych lub w Planach Ochrony, które z kolei implementowane są do Planów Urządzenia Lasu (PUL), a więc dokumentu, na podstawie którego każde nadleśnictwo przez okres 10 lat wykonuje zadania gospodarcze. Ponadto integralną częścią PUL jest Program Ochrony Przyrody, zawierający wszystkie informacje o gatunkach objętych ochroną, których dotyczą ustawowe zakazy. Program ten sporządzany jest dla każdego nadleśnictwa przez specjalistów z różnych dziedzin przyrodniczych.

HCVF, czyli sprostać wymaganiom

Zgodnie z wytycznymi certyfikatu FSC® poznańska dyrekcja wprowadziła wytyczne dotyczące ewidencjonowania i wyznaczania lasów o szczególnych walorach przyrodniczych – HCVF (ang. High Conservation Value Forest). Są to lasy posiadające globalne, regionalne lub narodowe znaczenie pod względem koncentracji wartości biologicznych, obszary obejmujące rzadkie, ginące lub zagrożone ekosystemy zarówno w skali kraju jak i Europy czy lasy pełniące funkcje ochronne, np. wodochronne i glebochronne.

HCVF-y wyznaczane są również na obszarach już wcześniej objętych różnymi formami ochrony przyrody. Są to lasy w rezerwatach przyrody, parkach krajobrazowych czy ostoje zagrożonych i ginących gatunków. Nie należy zapominać o ważnej kulturowej funkcji lasów, zwłaszcza dla lokalnych społeczności. Takie obszary również są brane pod uwagę. Wszystko po to, by posiadać pełną dokumentację, rejestr osobliwości przyrodniczych i racjonalnie je chronić.

- Celem wprowadzonych wytycznych jest realizacja działań służących identyfikacji, ochronie i zachowaniu lasów o szczególnych walorach przyrodniczych na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu, zgodnie z wymogami zasad certyfikacji gospodarki leśnej FSC. Takie informacje są zbierane i weryfikowane przez nadleśnictwa. Naszym zadaniem jest również udostępnienie ich społeczeństwu - wyjaśnia Marlena Kowalkowska, naczelnik Wydziału Ochrony Lasu RDLP w Poznaniu.

Ekosystemy reprezentatywne

HCVF to nie jedyne obszary przyrodniczo cenne ewidencjonowane przez leśników zgodnie z wymogami zasad certyfikacji gospodarki leśnej. Na terenie wszystkich nadleśnictw RDLP w Poznaniu istnieje obowiązek również identyfikacji ekosystemów reprezentatywnych, w szerszym ujęciu niż miało to miejsce z obszarami HCVF.

Należą do nich m.in. prawne formy ochrony przyrody jak rezerwaty czy strefy ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową, siedliska przyrodnicze w stanie zachowania A, wybrane siedliska przyrodnicze w stanie zachowania B i C (ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk priorytetowych), wybrane fragmenty drzewostanów (kępy, tzw. biogrupy) pozostawione do naturalnego rozpadu, bagna i drzewostany na siedliskach bagiennych a także powierzchnie leśne nieużytkowane gospodarczo, np. grunty pozostawione do naturalnej sukcesji czy drzewostany na terenach trudno dostępnych (zbocza, wąwozy, inne).

- Na obszarach ekosystemów reprezentatywnych nie powinno  prowadzić się zabiegów gospodarczych z wyjątkiem wykonywania niezbędnych działań podnoszących walory przyrodnicze i służących zachowaniu tych ekosystemów, np. usuwania gatunków obcych – informuje Marlena Kowalkowska. 

Bardzo ważnym etapem wyznaczania obszarów HCVF oraz ekosystemów reprezentatywnych są konsultacje społeczne, podczas których uwzględnia się propozycje obszarów zgłaszanych przez samorządy, jednostki naukowe i organizacje pozarządowe, zajmujące się ochroną przyrody.

Kodeks dobrych praktyk

Rozporządzenie Ministra Środowiska z 17 grudnia 2017 roku w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej, w skrócie nazywane „Kodeksem dobrych praktyk”, obowiązuje od stycznia br. To nic innego jak zbiór uregulowań, które w większości były realizowane już przez leśników na podstawie przytoczonych wyżej przepisów zawartych w różnych instrukcjach i zasadach obowiązujących w LP. Z pewnością Kodeks przyczyni się jednak do podniesienia świadomości ekologicznej Służby Leśnej, zwłaszcza w obszarze regulacji, których dotąd nie było.

Jednym z takich zapisów jest wprowadzenie przed przystąpieniem do prac z zakresu gospodarki leśnej wizji terenowej w wydzieleniu leśnym, na terenie którego planowane są te prace, w celu sprawdzenia występowania gatunków chronionych lub potencjalnych miejsc ich występowania. Takie działania wymagają oczywiście odpowiedniej wiedzy przyrodniczej i doświadczenia. Tym bardziej, iż Kodeks informuje o nakazie tymczasowego oznakowania takiego stanowiska, na którym te gatunki występują a także jego ochrony poprzez modyfikacje sposobu wykonania prac leśnych. Gdy jest to niemożliwe Kodeks dopuszcza wprowadzenia działań minimalizujących lub kompensujących wyrządzone szkody.

Jak tłumaczy Marlena Kowalkowska: - Wizja terenowa w wydzieleniu leśnym dotyczy wszystkich prac z zakresu zagospodarowania i użytkowania lasu. Lustracji dokonuje przed przystąpieniem do planowanych prac leśniczy lub podleśniczy. Na siedliskach szczególnie cennych, gdy wymagana jest specjalistyczna wiedza, ograniczona często do jednej  grupy organizmów, dopuszczamy możliwość wykonania lustracji również przez eksperta.

Efektem końcowym jest potwierdzenie wizji terenowej w postaci zapisu w zleceniu prac, które zawiera informacje o braku lub potwierdzeniu występowania gatunków chronionych.

Wśród 19 punktów nowego rozporządzenia ministra znalazły się takie, które były wcześniej regulowane chociażby zarządzeniem 11 i 11A dyrektora generalnego Lasów Państwowych, w sprawach ekologizacji gospodarki leśnej. - Większość z 19 punktów rozporządzenia zawiera wymagania analogiczne do wskazówek zawartych w obowiązujących w LP zarządzeniach, instrukcjach i zasadach, jak Instrukcji Ochrony Lasu czy Zasadach Hodowli Lasu. Dotyczą one chociażby wymienionego w Kodeksie zachowywania drzew dziuplastych czy pozostawiania martwego drewna i kęp starodrzewia na powierzchniach zrębowych. Regulacje w wielu punktach pokrywają się również z krajowymi standardami gospodarki leśnej FSC® w Polsce i normy krajowej PEFC, określającej wymagania w zakresie gospodarki leśnej – wyjaśnia dalej Naczelnik Wydziału Ochrony Lasu.

Warto również wspomnieć, iż zapisy w Kodeksie odnoszą się również do preferencji odnowień naturalnych, zgodnie z Zasadami Hodowli Lasu i Zarządzeniem nr 58/2012 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 31.08.2012 r. w sprawie zaleceń w zakresie uznawania, ewidencjonowania i oceny odnowień naturalnych. Ponadto wszystkie wymagania mają uwzględniać lokalne uwarunkowania gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy danego obszaru, w celu jak najlepszego zachowania w odpowiednim stanie zasobów przyrodniczych, zwłaszcza tych, będących przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej.

Do tej pory kodeksy dobrych praktyk w gospodarce leśnej, w myśl strategii leśnej UE „Forest Europe”, stosuje się w kilku europejskich krajach, m.in. Szwecji czy Wielkiej Brytanii