Wigilia Bożego Narodzenia obchodzona 24 grudnia kończy okres adwentu, który trwa od 1 grudnia. Początki święta Bożego Narodzenia sięgają czasów kiedy w starożytnym Rzymie, kolebce chrześcijaństwa, obchodzono Saturnalia – święto ku czci boga rolnictwa Saturna obchodzone co roku od 17 – 23 grudnia. W polskiej tradycji ludowej wigilia ma własną, bogatą obrzędowość, wywodzącą się z archaicznych obchodów zimowego przesilenia, które od wieków wyznaczały początek roku astronomicznego. Bożonarodzeniowa tradycja łączy w sobie zwyczaje chrześcijańskie ze zwyczajami pogańskimi różnych ludów, kultur i wyznania.

Wieczerzę wigilijną rozpoczynają nieszpory, zgodnie z polską tradycją nie można zasiąść do stołu aż na niebie nie ukaże się Pierwsza Gwiazdka, która jest symbolem drogowskazu do domu, czyli Gwiazdy Betlejemskiej która prowadziła Trzech Króli do żłobka Jezusa i zwiastowała jego narodzenie.

Kolacja Wigilijna zaczyna się modlitwą oraz czytaniem fragmentu Bibli o narodzeniu Jezusa z Ewangelii wg św. Łukasza lub św. Mateusza. Następnie bliscy dzielą się opłatkiem i składają sobie życzenia. Opłatek wigilijny jest symbolem pojednania i przebaczenia, znakiem przyjaźni i miłości. Dzielenie się nim na początku wieczerzy wigilijnej wyraża chęć bycia razem. Tradycja opłatkowa wywodzi się z czasów początku chrześcijaństwa, kiedy wierni przynosili na nabożeństwa swój własny chleb, który po poświęceniu zanosili do domów, aby podzielić się nim z bliskimi. Znana była także tradycja wysyłania kawałków chleba bliskim, którzy nie mogli być obecni tego wyjątkowego dnia. Miało to zapewnić im pomyślność oraz pomóc zażegnać ewentualne spory. Jest to także nawiązanie do Ostatniej Wieczerzy, kiedy Jezus dzielił się chlebem z Apostołami.

Tradycje wigilijne:

• sianko pod białym obrusem - symbolizuje ubóstwo, w jakim narodził się Jezus, a biały obrus nawiązuje do jego szatek. Sianko jest symbolem skromności, lecz ma sprowadzić również dobrobyt na domowników. Dawniej całe domy przyozdabiano snopy zboża i siana, aby miejsce wyglądało jak stajenka
• dodatkowe nakrycie przy stole – zwyczaj upowszechniony w XIX wieku. Dawniej wolne miejsce było zostawiane dla zmarłych. Takie wyjaśnienie nie pasowało jednak do katolickiej obrzędowości, kiedy więc wigilia zaczęła być obchodzona jako część świąt Bożego Narodzenia, to zaczęto mówi o dodatkowym nakryciu właśnie dla wędrowca.
• puste miejsce przy stole podczas wigilii to nie jedyny element zaduszny, który wywodzi się z obchodów zimowego przesilenia. Powszechny do dziś jest zwyczaj pozostawiania resztek jedzenia na stole, aby dusze zmarłych mogły się w tą niezwykłą noc posilić i przebywać wśród swoich bliskich. Reliktem kultu zmarłych są także niektóre składniki i potrawy wigilijne – mak, groch i kutia uznawane były kiedyś za żałobne i zjadano je podczas styp zadusznych.
• ubieranie choinki – zwyczaj dekorowania choinki w domach na Boże Narodzenie to dość nowy zwyczaj w naszej tradycji. Przyszedł do nas z Niemczech podczas zaboru pruskiego na przełomie XVIII - XIX wieku. Dawniej domy udekorowane gałązkami zwanymi podłaźniczkami. W ludowych wierzeniach drzewo jest symbolem życia, płodności i odrodzenia. Na samym początku do przyozdabiania choinek używano różnego rodzaju owoców, orzechów, słodyczy oraz innych przedmiotów codziennego użytku i robiono to w dzień wigilii.
• pieczenie bożonarodzeniowych pierników
• obdarowanie się prezentami – zwyczaj wywodzi się z Saturnaliów, a utożsamianie go z postacią św. Mikołaja wiąże się dopiero z XIX w
• śpiewanie kolęd – Kolędy zaczęły powstawać w XIII wieku. Autorstwo pierwszej przypisuje się św. Franciszkowi z Asyżu, pragnącemu przywrócić pamięć o okolicznościach narodzin Dzieciątka Jezus. Najstarsza zachowana polska kolęda, pochodząca z 1424 roku, zaczyna się od słów Zdrów bądź, królu anjelski. Kolędy stały się popularne na przełomie XVII i XVIII wieku, wtedy też termin kolęda zaczął odnosić się do pieśni bożonarodzeniowych. Powstała wtedy jedna z najpiękniejszych polskich kolęd W żłobie leży, Piotra Skargi, a także Przybieżeli do Betlejem. Inną bardzo popularną kolędę Bóg się rodzi, napisał Franciszek Karpiński.

Kto przynosi prezenty ? Św. Mikołaj, Gwiazdor a  może Aniołek ?

O ile obdarowywanie się drobnymi upominkami 6 grudnia jest tradycją sięgającą średniowiecza, o tyle prezenty pod wigilijną choinką zaczęto układać dopiero w XIX wieku.

• Mazowsze – Św. Mikołaj
• Wielkopolska, Pomorze Zachodnie, Kujawy, Ziemia Lubuska i Kaszuby – Gwiazdor (prawdopodobnie wywodzi się od grup kolędników XIX wieku, którzy chodzili po domach, śpiewali a w zamian dostawali upominki)
• Małopolska, Podkarpacie – Aniołek
• południowo-wschodnia część Polski, a także w niektóre regiony Dolnego Śląska – Gwiazdka
• Górny Śląsk – Dzieciątko, utożsamiane z postacią Jezusa Chrystusa
• Zakątki Polski z mniejszościami wyznania prawosławnego – Dziadek Mróz, który nie w Boże Narodzenie, a w Nowy Rok rozdaje prezenty także w Rosji
• Roztocza, dolina Sanu – krasnoludki

Potrawy wigilijne

Powinno ich być 12, być postne oraz powinny reprezentować wszystkie płody ziemi. Lecz wszystko zależy od rodzinnych tradycji i regionu.

NALEŻY SPRÓBOWAĆ KAŻDEJ Z POTRAW ZAPEWNI TO SZCZĘŚCIE PRZEZ CAŁY ROK

Tradycyjne potrawy wigilijne:

barszcz z uszkami (lub biały żur, zupa grzybowa, zupa rybna, zupa owocowa), ryby, najważniejszy karp, kapusta z grzybami, kapusta z grochem, pierogi z kapustą, kasza z suszonymi grzybami, fasola z suszonymi śliwami, paszteciki z grzybami, kotleciki z ryżu z sosem grzybowym, kluski z makiem, cukrem i miodem, makiełki, chałka z kompotem z suszonych owoców, zupa migdałowa czy z tradycji wschodniej kulebiak, gołąbki i kutia.

Wigilijne przesądy

Wigilia świąt Bożego Narodzenia obfituje w przesądy rzekomo posiadające niezwykłą moc, zazwyczaj mające swój początek w dawnych, lokalnych wierzeniach pogańskich.

• jeszcze w XIX wieku wierzono, że podczas wieczerzy wigilijnej ujrzeć można osobę zmarłą w bieżącym roku, należało wyjść do sieni i spojrzeć na pokój przez dziurkę od klucza, a ujrzy się ją siedzącą wespół z innymi.
• opisywany wyżej zwyczaj pozostawiania wolnego miejsca przy stole.
• Istnieje też zwyczaj umieszczania grosika w jednym uszku w barszczu – temu kto na niego trafi będzie przypisywało szczęście w nadchodzącym roku.
• Myśliwi w dniu Wigilii tradycyjnie udają się na polowanie, a jego pomyślny wynik ma zapewnić opiekę patrona łowiectwa św. Huberta. Istnieje tradycja aby spróbować każdej z dwunastu wigilijnych potraw po to aby nie zabrakło jej w następnym roku.
• Niektórzy pozostawiają w portfelu łuski karpia „na szczęście”.
• Do stołu powinna zasiąść parzysta liczba osób, jeśli jest nieparzysta zwiastuje to śmierć jednego z członków rodziny. Nawiązanie do Ostatniej Wieczerzy Jezusa wraz z 12 apostołami.

Pasterka

Wigilijny wieczór kończy uroczysta msza odprawiana o północy w kościołach. Tradycja odprawiania pasterki sięga IV w. i zwyczaju nawiązującego do tradycji Kościoła jerozolimskiego, skąd wyruszała pielgrzymka do oddalonego o 8 km Betlejem – miejsca narodzenia Jezusa. Tam odprawiano uroczystą nocną mszę.