„Drzewo to przechodzi w piękności wszystkie inne drzewa iglaste lasów naszych, a dla wielu nader szacownych własności zwróciło na się w nowszych czasach szczególną uwagę administracyj leśnych".
(…) „ze względu swej użyteczności ma też przed wszystkiemi iglastemi drzewami lasów naszych niezaprzeczone pierwszeństwo; łącząc bowiem w sobie wszystkie dobre własności tamtych w wyższym stopniu".
(…) „w wodzie i ziemi nabiera barwy czarnej i twardości prawie żelaznej, tak dalece, iż drzewo po 80-letnim leżeniu w wodzie wydobyte gdy chciano rozpiłować, zęby zwyczajnej piły łamały się bez skutku".

Maciej. R i inni (2011). Na początku było drzewo.

O jakim drzewie pisał autor w powyższych cytatach? Nie chodzi tutaj o sosnę, zwaną potocznie królową polskich lasów ale o gatunek drzewa, który każdy z nas spotkał już nie raz na swej drodze. Podczas spacerów w lesie, czy też w parku. Naszą wędrówkę po wirtualnym lesie proponuję rozpocząć od modrzewia europejskiego (Larix decidua L.) ang. European Larch. Dlaczego? Ponieważ to drzewo jako jedyne iglaste w naszym kraju zrzuca igły na zimę.Stąd możemy nazwać go z przymrużeniem oka „iglastym przebierańcem". Gatunek naturalnie wywodzi się z terenów górskich Europy Środkowej ale ze względu na swe cenne właściwości, sadzony jest z powodzeniem od lat na nizinach. Jako jedyne drzewo iglaste w naszym kraju zrzuca igły na zimę. Jednak najwięcej drzewostanów modrzewiowych spotkamy w południowych regionach naszego kraju. Abyśmy nie mieli problemów z rozpoznaniem tego drzewa w terenie warto na początek zapoznać się z jego charakterystycznymi cechami wyglądu i budowy. Na pewno pozwoli nam to bezbłędnie wypatrzeć modrzewia spośród innych gatunków podczas spaceru w lesie oraz poszerzyć swoją wiedzę związaną z jego wszechstronnym wykorzystaniem.

Po czym rozpoznać modrzewia?

Gdzie najlepiej rośnie?

Modrzew to gatunek, który bardzo lubi występować w silnie nasłonecznionych miejscach. Za młodu rośnie bardzo szybko. Wykształca prosty, strzelisty pień. Najlepiej rozwija się na glebach luźnych, świeżych i żyznych. Wymaga przestrzeni do wzrostu, nie przepada za zbyt bliskim sąsiedztwem innych drzew. Odporny na przymrozki i upały. Na wolnej przestrzeni osiąga dojrzałość w wieku 15-20 lat, natomiast w górach i w zwarciu ok. 30-40 roku życia. Kwitnie od marca do kwietnia.

Z czym możemy pomylić?

W Polsce spotykamy, choć rzadko polską odmianę modrzewia Larix decidua subsp. polonica. Jest on bardzo podobny do swojego brata modrzewia europejskiego, różniąc się głównie rozmiarem i kształtem szyszek. Polski modrzew ma mniejsze i bardziej zaokrąglone szyszki. Ponadto cechują go szybszy wzrost, mniejsze wymagania siedliskowe, znoszenie bocznego ocienienia i odporność na raka . Niestety w wyniku znacznej wycinki w wiekach ubiegłych i zastępowania modrzewia polskiego jego odpowiednikiem pochodzącym z Alp jest on obecnie rzadkim gościem w naszych lasach.

Jak możemy wykorzystać jego drewno?

Drewno modrzewiowe posiada charakterystyczną żółto-czerwonawą barwę. Cechuje je znaczna twardość i wytrzymałość. Posiada dużą zawartość żywicy i z tego względu jest odporne na wilgoć, insekty i grzyby. Suche drewno modrzewia wytrzymuje nawet 1800 lat. Modrzew wykształca prosty, strzelisty pień, przez co ceniony jest w obróbce przemysłowej. Jest surowcem, który doskonale nadaje się do konstruowania budowli, niegdyś wykorzystywanym do wznoszenia kościołów i dworów. W czasach panowania Mieszka I drewno modrzewiowe służyło za budulec obronny. Obecnie cenione jest w wystroju wnętrz, do produkcji drzwi, okien, schodów i podłóg.

Legendy i mity

Drzewo to było uważane za miejsce zamieszkania dusz osób, które zmarły w nienaturalny sposób. Dokładnie wierzono, że zostały one potępione przez Boga i zaklęte w pniach drzew strasząc ludzi swymi jękami podczas jesiennych wietrznych dni. Jednakże, w ludowych podaniach modrzew jest synonimem młodości, trwałości i urody. Jego gałązki zatykano w drzwiach domu nowożeńców, jak również wplatano w wieńce dożynkowe, a także maczano w święconej wodzie, żeby skropić bydło wychodzące pierwszy raz w roku na pastwisko.

Czy wiesz że…

• Z żywicy modrzewiowej wytwarza się terpentynę zwaną inaczej „balsamem modrzewiowym", produkuje się z niej terpentynę wenecką dodawaną do farb wykorzystywanych w malarstwie.
   
• Modrzewie mogą żyć nawet do 800 lat, osiągając przy tym wysokość 40-50 m i pierśnicę 1-1,5m m.
   
• Drewno modrzewiowe stanowi podstawę budynków włoskiej Wenecji. Zatopione głęboko w wodzie tworzy bardzo trwały fundament. Wynika to m.in. z tego, że drewno tego gatunku z uwagi na wysoką zawartość żywic jest odporne na gnicie.
   
• Najgrubszy modrzew rośnie na terenie Lasów Państwowych, w leśnictwie Zbychowo (Nadleśnictwo Gdańsk). Mierzy on 26 m wysokości, osiąga 490 cm w obwodzie i liczy sobie ok. 200 lat.

Literatura:

Fronczak. K. (2015). Magiczne Drewno. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, s.35.

Johnson. O. (2014). Przewodnik Collinsa Drzewa. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, s.94.

Zarzyński P. Tomusiak. R. (2014). 90 Drzew okazy niezwykłe. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, s.216.

Milewski W. i inni. (2014). Czas drewna. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, s.19.

Maciej. R i inni. (2011). Na początku było drzewo. Warszawa: Wydawnictwo Baobab, s.352.

Będkowska H. i inni. (2011). Kalendarz z Lasu 2011/2012. Warszawa: Centrum Informacyjne Lasów Państwowych, s.194.

Ammann G. (2009). Drzewa i Krzewy. Flora i Fauna Lasów. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, s.110.

Zachęcamy do zapoznania się z kluczem do rozpoznawania drzew :